"Myśmy, legioniści, zrobili ten wstęp do możliwości przelewania krwi za Polskę. Poszliśmy niewielką garstką ludzi, tym różniąc się od wszystkich innych, że swój niewielki strumień krwi, którąśmy mogli dać ze siebie, dać chcieliśmy dla Polski, nie dla czego innego.
To jest nasza palma pierwszeństwa w pracy dla ojczyzny...."
Józef Piłsudski - Komendant
Płk inż. Stefan Władysław Julian Wyspiański
LEGIONISTA & OFICER - żołnierz niepodległości
Kawaler Orderu VIRTUTI MILITARI
.jpg)
płk. inż. Stefan Władysław Julian Wyspiański
LEGIONISTA & Oficer Wojska Polskiego
ur. 7 VIII 1892 w Krakowie - zm.19 VI 1942 w Ramalah w Palestynie, spoczywa na miejscowym, brytyjskim cmentarzu wojennym.
- s. Ferdynanda Wyspiańskiego, urzędnika kolejowego, i Heleny z d. Gałkowska. Rodzina wywodzi się ze Stanisławowa i tam spędziła większą część życia. Ojciec Stefana był urzędnikiem CK Kolei i w związku z tym na okres dwóch lat został oddelegowany do pracy w Dyrekcji Okręgowej CK Kolei w Krakowie.
- Jak dominująca część tego rodu należał do szlachty. Pieczętował się jednym z najstarszych polskich herbów rycerskich - Bończa (link).
- Ukończył Szkołę Realną w Stanisławowie (1909),
- studiował na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Lwowskiej i tam w 1914 uzyskał dyplom inżyniera.
Należał do I lwowskiej Drużyny Skautowej im.T. Kościuszki, od 1912 do Stałych Drużyn "Sokoła", gdzie był pchor.
1 VIII 1914 powołany został do 19. pp Obrony Krajowej we Lwowie (Kaiserlich Königliche Landwehr), skąd 20 VIII 1914 odkomenderowany został do Legionu Wschodniego.
W Legionie dowodził plutonem w 9. komp. 2.pp. Po jego rozwiązaniu przeszedł do Legionu Zachodniego.
4 X 1914 odnotowany w Baonie Uzupełniającym kpt.A.Galicy.
4 XI 1914 mianowany chor. piech. (XII ranga, rozkaz Komendy LP nr 48) i 15 I 1915 przydzielony do III baonu 2. pp LP.
Od 25 I tego roku dowodził 11. komp. III baonu tego pułku.
Po reorganizacji objął pluton w 9. komp. III baonu 2. pp LP i 14 III 1915 został awansowany na ppor.piech. 11 V 1915 mianowany komendantem komp. 1 XI 1915 awansowany na por.piech. (X ranga, rozkaz Komendy LP nr 165 z 1 XI 1915) a 1 XI 1916 na kpt.piech. Podczas działań frontowych ranny. 29 IV 1917 wymieniony w stopniu kpt. w spisie oficerów, podoficerów i żołnierzy skierowanych na 2. Kurs Wyszkolenia. Po kryzysie przysięgowym (VII 1917) kontynuował służbę w Polskim Korpusie Posiłkowym, po przekroczeniu frontu pod Rarańczą (15-16 II 1918) dołączył do II Korpusu Polskiego w Rosji i uczestniczył w bitwie pod Kaniowem z Niemcami (11 V 1918).
Po rozbrojeniu Korpusu przedostał się do Kijowa, od 24 VIII 1918 dowodził I baonem strzelców w oddziale polskim przy Armii Ochotniczej w Jekaterynodarze, a od 8 IX tego roku w Stanicy Paszkowskiej.
Uczestniczył w walkach z bolszewikami pod Dużą, Małą Dżałgą i Kijewskoje. Następnie służył w 2. pp 4.DS gen.L.Żeligowskiego na Kubaniu.
Po zakończeniu I wojny światowej, jako były oficer Legionów Polskich został przyjęty do Wojska Polskiego i zatwierdzony do stopnia majora.
Od stycznia do 21 grudnia 1919 dowodził 33 pułkiem piechoty (link).
Został awansowany na stopień podpułkownika piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919.
Pod Jego dowództwem 33 Pułk wziął udział w działaniach ofensywnych skierowanych przeciwko wojskom sowieckim:
- Ukończywszy formowanie, 1 i 2 sierpnia 1919 pułk wyjechał z Łomży i Ostrołęki, trzema transportami, na front litewsko-białoruski.
I batalion przybył do miejscowości Lachowicze, zaś II i III bataliony do Mołodeczna.
W pierwszym okresie najcięższe walki pułk prowadził na linii Dzisna – Orzechowo – Uszacz – Kamień – Lepel.
Bataliony działały w oddzielnych grupach operacyjnych.
6 sierpnia I batalion, walczący w grupie płk. Aleksandra Boruszczaka, sforsował rzekę Łań i zdobył Kleck.
Będąc od 28 sierpnia w grupie płk. Ostrowskiego, dotarł do Mińska, stąd odszedł na dłuższy postój do twierdzy bobrujskiej i od 4 października obsadzał prawy brzeg Berezyny.
Po ciężkim boju pod Leplem, wykonał odwrót na linię Uhły–Świada–Ziabki. W tym okresie batalion pełnił zazwyczaj służbę kordonową.
Bataliony II i III wykonały marsz z Mołodeczna do Bogusławia i po 23 sierpnia weszły do walk na przedpolach Dźwiny, zdobywając Łużki i Plissę.
II batalion 14 września dotarł do Dźwiny.
25 września rozpoczął się udany w pierwszej fazie wypad na Uszę, potem jednak nastąpił odwrót połączony z ciężkimi walkami.
Sytuację całej 8 DP pogorszyła ofensywa bolszewickiej 16 Armii, próbującej przełamać front polski między Dźwiną a górną Berezyną.
Od 19 do 21 października III batalion bronił Uszacza.
W składzie XV Brygady uczestniczył w ofensywie nad Dźwiną.
3 listopada 33 pułk piechoty, uderzył z rubieży Świada – Ziabki w kierunku Dźwiny. Idący w straży przedniej II batalion natknął się na nieprzyjaciela pod Prozorokami.
Walkę II batalionu wsparł I batalion wzmocniony pociągiem pancernym.
Polacy odnieśli sukces. Atakujący z powodzeniem pod Uszaczem III batalion wziął do niewoli około 150 jeńców.
Do 8 listopada 33 pułk piechoty osiągnął nakazany odcinek Dźwiny.
Sukcesy operacyjne 33 Pułku potwierdzają zaangażowanie i kompetencje dowódcze ppłk Stefana Wyspiańskiego, który skutecznie dowodził jednostką w bezpośrednich działaniach bojowych, odnosząc po raz kolejny rany.
Po powrocie do zdrowia - od 12 lipca 1920 do 1 marca 1921 był dowódcą batalionu zapasowego 2 pułku piechoty Legionów. Powrócił więc do swojej dawnej "Legionowej" jednostki ...
W 1923 był zastępcą dowódcy 39 pułku piechoty w Jarosławiu.
W kwietniu 1924 został przeniesiony do 68 pułku piechoty w Krotoszynie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku. W toku służby zajmował się min. koordynacją procesu kształcenia oficerów rezerwy
Od sierpnia 1926 do lutego 1929 pełnił stanowisko dowódcy 30 pułku piechoty STRZELCÓW KANIOWSKICH w Warszawie.
16 marca 1927 roku został mianowany pułkownikiem ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 roku i 11. lokatą w korpusie oficerów piechoty.
Z dniem 28 lutego 1929 został przeniesiony w stan spoczynku.
W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I. Był wówczas „w dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr I”.
Podczas II wojny światowej przedostał się na Bliski Wschód i tam służył w Ośrodku Szkoleniowym SAMODZIELNEJ BRYGADY STRZELCÓW KARPACKICH.
Był to niestety Jego ostatni przydział bojowy ....
ORDERY I ODZNACZENIA:
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 6974
Krzyż Niepodległości (9 listopada 1931) nr 970 /nadany imiennie uchwałą Sejmu RP/
Medal Zwycięstwa (Międzysojuszniczy - Médaille Interalliée) (Francja i Kraje Ententy) 1918
Militärverdienstkreuz III Klasse, 1915 (Austro-Węgry)
Karl-Truppenkreuz (Austro-Węgry; 1916)
Źródła:
VI Lista strat. Uzupełnienia i sprostowania do I, II, III, IV i V Listy strat, Piotrków 1916;
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Słownik Legionistów Polskich 1914-1918
Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie w latach 1939-1946, Londyn 1952;
H.Bagiński, U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908-1914, Warszawa 1935;
T.Malinowski, M.Szumański, 2 Pułk Piechoty Legionów Polskich, Warszawa 1939;
W.K.Cygan, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik Biograficzny, t.V, Ś-Ż.
Dziedzictwo
Krzyż srebrny orderu VIRTUTI MILITARI oraz odznaki pułkowe jednostek, w których płk Stefan Wyspiański pełnił funkcje dowódcze
Ppor 2 brygady Legionów STEFAN WYSPIAŃSKI. (Pierwszy z prawej w drugim rzędzie)
ALBUM LEGIONÓW POLSKICH <1933>
Oberleutnant Stefan W.J. Wyspiański w okresie służby w armii austro-węgierskiej.
k. und k. 19 Landsturm Infanterie Regiment
Od prawej Krzyż Walecznych za wojnę polsko-bolszewicką, austriacki Karl-Truppenkreuz oraz Krzyż Niepodległości nr 970 nadany imiennie uchwałą Sejmu RP
KARL-TRUPPENKREUZ
KARL-TRUPPENKREUZ - czyli KRZYŻ WOJSKOWY KAROLA - austriackie odznaczenie bojowe ustanowione przez Cesarza KAROLA I HABSBURGA w 1916 roku, dla tych żołnierzy którzy walczyli na I linii co najmniej przez 3 miesiące. Co ciekawe Cesarz wyraził zgodę na nadanie tego odznaczenia wstecz - od roku 1914 - dla tych, szczególnie zasłużonych wojskowych którzy bronili AUSTRO-WĘGIER.
W tej grupie znaleźli się min. LEGIONISCI z 2 Brydady Legionów, w tym z 2 Pułku Legionów - w pierwszym, trudnym etapie I wś. walczący na Froncie Południowym - na terenie Bukoviny, Węgier i Ukrainy. Kawalerem tegoż orderu był takze ówczesny kapitan 2 pułku Piechoty Legionów - STEFAN WYSPIAŃSKI.
Karl-Truppenkreuz był austriackim odpowiednikiem niemieckiego "ŻELAZNEGO KRZYŻA" - stąd podobny kształt. Napis VITAM ET SANGINE (łac) oznacza : "ŻYCIEM I KRWIĄ", rok 1916, Litera C (Carolus). Ciekawe, iż w wolnej Polsce, Marszałek Piłsudski zabronił noszenia orderów państw zaborczych, stąd tez nie obserwujemy w umundurowaniu polskich oficerów ŻELAZNYCH KRZYŻY, KRZYŻY KAROLA, czy rosyjskich Medali ŚW.JERZEGO.
Posiadany przez mnie egzemplarz pochodzi z I serii wyprodukowanej w 1916 roku
2 Pułk Piechoty Legionów
Rok 1915
Dekoracja oficerów przez dowódcę II Brygady Legionów Polskich pułkownika Ferdynanda Küttnera.
Stoją w drugim rzędzie: kpt. Włodzimierz Mężyński, kpt. Kazimierz Łukowski, por. Kopatka, por. Merwin, por. Stefan Wyspiański, ppor. Tomasz Krzyski. Z prawej chor. Kazimierz Malinowski.
Fot. por. Stanisław Siczek – dowódca kompanii CKM, Instytut Polski im. Gen. Sikorskiego w Londynie [ALBUM LEGIONÓW nr 20003 – 2 pułku piechoty Legionów Polskich]
2 pułk piechoty Legionów
Marzec 1916 . Oficerowie 2 baonu 2 pułku piechoty Legionów.
Mundury fasonu austriackiego w kolorze charakterystycznym dla CK armii - "hechtgrau".
Pierwszy od lewej, w głębi - STEFAN WYSPIAŃSKI (stoi w II rzędzie)
LEGIONISTA
Kpt inż. Stefan Władysław Julian Wyspiański
2 PUŁK PIECHOTY LEGIONÓW
Odznaka bojowa II Brygady Legionów
Na zaprezentowanym powyżej zdjęciu, kapitan Wojska Polskiego - Stefan W.J. WYSPIAŃSKI, na prawej kieszeni munduru ma umieszczoną odznakę. Po konsultacjach z ekspertami ustalono, iż jest to, ponad wszelką wątpliwość -
Odznaka bojowa II BRYGADY LEGIONÓW POLSKICH.
/zdjęcie przedstawia oryginalną odznakę z mojej kolekcji./
Dokumenty źródłowe
Materiały archiwalne zdeponowane w Muzeum Marszałka Piłsudskiego w Sulejówku, Centralnym Archiwum Wojskowym oraz Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie
Kwalifikacje - charakterystyka kpt. S.Wyspiańskiego - 1916 r.
Dodatek do listy kwalifikacyjnej Kpt. S.Wyspiański - opinia (1916/17)
Wniosek o odznaczenie kpt. S.Wyspiańskiego z dn. 23.04.1917 r.
Wojskowy Krzyż
Zasługi III kl.
(Austro-Węgry)
Militärverdienstkreuz
Hauptmann CK Armii Stefan W.J. Wyspiański by także kawalerem orderu Militärverdienstkreuz.
Odznaczenie to zostało ustanowione przez Cesarza Franciszka Józefa I w roku 1849 z inicjatywy feldmarszałka Radetzkiego, jako nagroda dla oficerów, którzy się wyróżnili na polu bitwy lub poprzez wzorową służbę w czasie pokoju.
Order był wykonany ze srebra, pokryty białą emalią. kpt. STEFAN WYSPIAŃSKI został odznaczony medalem w wersji bojowej z mieczami i wieńcem.
W medalionie środkowym awersu, obramowanym na czerwono, znajdował się napis: VER DIENST (zasługa).
Rewers był gładki, nieemaliowany. Order noszony był na piersi na wstążce Medalu za Dzielność (Tapferkeitsmedaille), białej z czerwonymi paskami, połączonymi poziomymi czerwonymi prążkami, wiązanej w trójkąt, wg zwyczaju austriackiego.
Z okazii 85. rocznicy urodzin cesarza Franciszka Józefa, w 1915 przekazano sędziwemu monarsze krzyż I klasy wykonany w złocie i ozdobiony brylantami i rubinami, który znajduje się obecnie w skarbcu wiedeńskiego Hofburgu.
Order obowiązywał w latach 1849-1918.
Médaille Interalliée
(de la Grande Guerre 1914-1918)
MEDAL MIĘDZYALIANCKI
Medal Zwycięstwa (Medal Międzysojuszniczy) za Wielką Wojnę 1914-1918 r.
Odznaczenie ustanowione wspólnie przez kraje zwycięskie w Wielkiej Wojnie, zwane również Medalem Międzysojuszniczym, w sumie wybito go w 15 krajach.
22 sierpnia 1922 Ministerstwo Spraw Wojskowych wyjaśniło, że prawo uzyskania medalu francuskiego „Médaille Interalliée” mieli wyłącznie ci żołnierze Polacy którzy w I wojnie światowej uczestniczyli w walkach przeciwko Niemcom, Austrii, Turcji i Bułgarii służąc min. w oddziałach, które walczyły poza obszarem Francji, na innych frontach, - np. na froncie rosyjskim i wschodnim – w obu wypadkach przez okres min. trzech miesięcy.
Paradoks historyczny polega na tym, iż płk. Stefan WYSPIAŃSKI otrzymał zarówno opisany powyżej "MEDAILLE INTERAILLIEE", jak i bojowe odznaczenia Austro-Węgierskie.
Tak właśnie, wyglądały powikłane losy LEGIONISTÓW ...
Zdjęcie przedstawia oryginalny medal z mojej kolekcji.
Karpacka Kampania Legionów Polskich
(1914-15)
W publikacji autorstwa Tomasza DUDKA - "Karpacka Kampania Legionów Polskich 1914-15", Wyd. BELLONA, Warszawa 2020, na stronie 165 znajdujemy następujący opis :
"22 stycznia roku 1915, oddziały 2 Brygady Legionów przeszły do działań ofensywnych w rejonie Kirlibaby i Lajosfalvy (Bukovina). Atak na Lajosfalvę poprowadziły oddziały I i III batalionu 2 Pułku Piechoty Legionów. Na czele natarcia I batalionu podążała 11 kompania dowodzona przez chorążego STEFANA WYSPIAŃSKIEGO. Około 12:00, 11 kompania dotarła do głównych linii obronnych Rosjan i dostała się pod ciężki ogień nieprzyjacielskiej broni maszynowej. Legioniści nie byli w stanie kontynuować natarcia, jednak nie wycofali się, a podjęli pojedynek ogniowy z nieprzyjacielem. W godzinach wieczornych, - ku ogromnemu zaskoczeniu dowództwa austriackiego - Rosjanie porzucili dobrze przygotowane pozycje obronne i wycofali się. Pomimo zapadających ciemności Legioniści ruszyli w pościg i rankiem 23-go stycznia opanowali Lajosfalvę ...."
ALBUM LEGIONÓW POLSKICH <1933>
str. 187- opis walk 2 Brygady Legionów w kwietniu 1915 roku: "Niektóre kompanie prowadzone przez rzutkich i walecznych oficerów Łukowskiego, Smorawińskiego i Wyspiańskiego oparły się jeździe rosyjskiej zadając jej duże straty ..."
"Dwa lata w boju-1914-1916"
Wydawnictwo Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego-1916
4 Dywizja Strzelców Polskich
Rosja 1918-1919
4 Dywizja Strzelców Polskich (4 DSP) wywodziła się głównie spośród żołnierzy II Korpusu Polskiego na Wschodzie, działającego na Ukrainie. Po jego likwidacji po bitwie pod Kaniowem, polskie dowództwo nawiązało kontakt z gen. Michaiłem Aleksiejewem, który dowodził rosyjską Armią Ochotniczą walczącą przeciwko bolszewikom na północnym Kaukazie. 24 sierpnia 1918 zgodził się na utworzenie u boku Armii Ochotniczej Oddziału Polskiego pod dowództwem płk. Franciszka Zielińskiego, Początkowo Oddział Polski składał się min. z batalionu strzelców pod dowództwem mjr. Stefana Wyspiańskiego
Zdjęcie z lewej przedstawia, pochodzący z mojej kolekcji oryginał odznaki pułkowej 4 DSP
Historia IV-ej Dywizji Strzelców
T.Kawalec; Wilno-Kraków-Łódź-1921
str. 10 - 11
"W sierpniu 1918 roku Kubań zaroił się od oficerów i żołnierzy polskich (...); przystąpiono do formowania pierwszego polskiego oddziału przy rosyjskiej ochotniczej armii gen. Aleksiejewa. Dowództwo nad oddziałem objął płk. Zieliński. Wkrótce zaczyna się formować batalion piechoty, składający się z jednej kompanii oficerskiej i dwóch kompanii szeregowych pod kierunkiem mjr. Stefana Wyspiańskiego (...)"
Płk dypl inż Stefan Władysław Julian Wyspiański
- kawaler min. ORDERU NIEPODLEGŁOŚCI, ORDERU VIRTUTI MILITARI kl V, KRZYŻA WALECZNYCH oraz austriackich Karl-Truppenkreuz i Militärverdienstkreuz.
Dowódca: 33 Pułku Piechoty w okresie wojny polsko-ukraińsko-bolszewickiej oraz 30 Pułku Strzelców Kaniowskich (Warszawa, koniec lat 20-ych)
30 PUŁK STRZELCÓW KANIOWSKICH
Warszawa - defilada z okazji 3 maja; koniec lat 20-ych; w tym okresie Dowódcą pułku był :
płk dypl inż Stefan WYSPIAŃSKI
30 Pułk Strzelców Kaniowskich
1927 rok, Warszawa
Wizyta francuskiej Misji Wojskowej. Poczet sztandarowy pułku, orkiestra i kompania reprezentacyjna.
Na koniu, na pierwszym planie - Dowódca Pułku - płk dypl. inż. Stefan Władysław Julian WYSPIAŃSKI
Dokumenty źródłowe
służba w Wojsku Polskim
LEGIONISTA - Płk Stefan W.J. Wyspiański
Dowódca 30 Pułku Strzelców Kaniowskich <Warszawa>
Rocznik Oficerski 1923
Ppłk inż Stefan W.J. WYSPIAŃSKI w gronie kadry oficerskiej 39 PUŁKU PIECHOTY STRZELCÓW LWOWSKICH <Jarosław>.
Ppłk. S.Wyspiański był Zastępcą Dowódcy Pułku
Zapal świeczkę Legioniście...
Pod tą nazwą kryje się wzruszająca inicjatywa Muzeum MARSZAŁKA J.PIŁSUDSKIEGO w Sulejówku.
W zasobach muzeum znajduje się biblioteka wirtualnych biogramów Legionistów - "towarzyszy broni" Marszałka. Dzięki temu powstała wirtualna baza pamięci tych którzy pierwsi stanęli wraz z Komendantem do walki o Niepodległą...
Rok rocznie przed Dniem Wszystkich Świętych można "zapalić" wirtualną świeczkę osobie wybranej z grona Legionistów.
Jest w tym gronie wyróżnionych odwagą i ofiarnością dla Ojczyzny - płk. Stefan Władysław Julian WYSPIAŃSKI
Link do : wirtualnej świeczki
Opracowanie : Dariusz Wyspiański
