Płk inż. Stefan Władysław Julian Wyspiański

LEGIONISTA & Oficer Wojska Polskiego

​

ur. 7 VIII 1892 w Krakowie - zm.19 VI 1942 w Ramalah w Palestynie, spoczywa na miejscowym, brytyjskim cmentarzu wojennym.

- s. Ferdynanda Wyspiańskiego, urzędnika kolejowego, i Heleny z d. Gałkowska. Rodzina wywodzi się ze Stanisławowa i tam spędziła większą część życia. Ojciec Stefana był urzędnikiem CK Kolei i w związku z tym na okres dwóch lat został oddelegowany do pracy w Dyrekcji Okręgowej CK Kolei w Krakowie.

​

- Jak dominująca część tego rodu należał do szlachty. Pieczętował się jednym z najstarszych polskich herbów rycerskich - Bończa (link).

​

- Ukończył Szkołę Realną w Stanisławowie (1909),

​

- studiował na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Lwowskiej i tam w 1914 uzyskał dyplom inżyniera.

Należał do I lwowskiej Drużyny Skautowej im.T. Kościuszki, od 1912 do Stałych Drużyn "Sokoła", gdzie był pchor.

1 VIII 1914 powołany został do 19. pp Obrony Krajowej we Lwowie (Kaiserlich Königliche Landwehr), skąd 20 VIII 1914 odkomenderowany został do Legionu Wschodniego.

W Legionie dowodził plutonem w 9. komp. 2.pp. Po jego rozwiązaniu przeszedł do Legionu Zachodniego.

4 X 1914 odnotowany w Baonie Uzupełniającym kpt.A.Galicy.

4 XI 1914 mianowany chor. piech. (XII ranga, rozkaz Komendy LP nr 48) i 15 I 1915 przydzielony do III baonu 2. pp LP.

Od 25 I tego roku dowodził 11. komp. III baonu tego pułku.

Po reorganizacji objął pluton w 9. komp. III baonu 2. pp LP i 14 III 1915 został awansowany na ppor.piech. 11 V 1915 mianowany komendantem komp. 1 XI 1915 awansowany na por.piech. (X ranga, rozkaz Komendy LP nr 165 z 1 XI 1915) a 1 XI 1916 na kpt.piech. Podczas działań frontowych ranny. 29 IV 1917 wymieniony w stopniu kpt. w spisie oficerów, podoficerów i żołnierzy skierowanych na 2. Kurs Wyszkolenia. Po kryzysie przysięgowym (VII 1917) kontynuował służbę w Polskim Korpusie Posiłkowym, po przekroczeniu frontu pod Rarańczą (15-16 II 1918) dołączył do II Korpusu Polskiego w Rosji i uczestniczył w bitwie pod Kaniowem z Niemcami (11 V 1918).

Po rozbrojeniu Korpusu przedostał się do Kijowa, od 24 VIII 1918 dowodził I baonem strzelców w oddziale polskim przy Armii Ochotniczej w Jekaterynodarze, a od 8 IX tego roku w Stanicy Paszkowskiej.

Uczestniczył w walkach z bolszewikami pod Dużą, Małą Dżałgą i Kijewskoje. Następnie służył w 2. pp 4.DS gen.L.Żeligowskiego na Kubaniu.

​

Po zakończeniu I wojny światowej, jako były oficer Legionów Polskich został przyjęty do Wojska Polskiego i zatwierdzony do stopnia majora.

Od stycznia do 21 grudnia 1919  dowodził 33 pułkiem piechoty (link).

​

Został awansowany na stopień podpułkownika piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919.

​

Pod Jego dowództwem 33 Pułk wziął udział w działaniach ofensywnych skierowanych przeciwko wojskom sowieckim:

​

- Ukończywszy formowanie, 1 i 2 sierpnia 1919 pułk wyjechał z Łomży i Ostrołęki, trzema transportami, na front litewsko-białoruski.

I batalion przybył do miejscowości Lachowicze, zaś II i III bataliony do Mołodeczna.

W pierwszym okresie najcięższe walki pułk prowadził na linii Dzisna – Orzechowo – Uszacz – Kamień – Lepel.

Bataliony działały w oddzielnych grupach operacyjnych.

6 sierpnia I batalion, walczący w grupie płk. Aleksandra Boruszczaka, sforsował rzekę Łań i zdobył Kleck.

Będąc od 28 sierpnia w grupie płk. Ostrowskiego, dotarł do Mińska, stąd odszedł na dłuższy postój do twierdzy bobrujskiej i od 4 października obsadzał prawy brzeg Berezyny.

Po ciężkim boju pod Leplem, wykonał odwrót na linię Uhły–Świada–Ziabki. W tym okresie batalion pełnił zazwyczaj służbę kordonową.

Bataliony II i III wykonały marsz z Mołodeczna do Bogusławia i po 23 sierpnia weszły do walk na przedpolach Dźwiny, zdobywając Łużki i Plissę.

II batalion 14 września dotarł do Dźwiny.

25 września rozpoczął się udany w pierwszej fazie wypad na Uszę, potem jednak nastąpił odwrót połączony z ciężkimi walkami.

Sytuację całej 8 DP pogorszyła ofensywa bolszewickiej 16 Armii, próbującej przełamać front polski między Dźwiną a górną Berezyną.

Od 19 do 21 października III batalion bronił Uszacza.

W składzie XV Brygady uczestniczył w ofensywie nad Dźwiną.

3 listopada 33 pułk piechoty, uderzył z rubieży Świada – Ziabki w kierunku Dźwiny. Idący w straży przedniej II batalion natknął się na nieprzyjaciela pod Prozorokami.

Walkę II batalionu wsparł I batalion wzmocniony pociągiem pancernym.

Polacy odnieśli sukces. Atakujący z powodzeniem pod Uszaczem III batalion wziął do niewoli około 150 jeńców.

Do 8 listopada 33 pułk piechoty osiągnął nakazany odcinek Dźwiny.

Sukcesy operacyjne 33 Pułku potwierdzają zaangażowanie i kompetencje dowódcze ppłk Stefana Wyspiańskiego, który skutecznie dowodził jednostką w bezpośrednich działaniach bojowych, odnosząc po raz kolejny rany.

​

Po powrocie do zdrowia - od 12 lipca 1920 do 1 marca 1921 był dowódcą batalionu zapasowego 2 pułku piechoty Legionów. Powrócił więc do swojej dawnej "Legionowej" jednostki ...

​

​

W 1923 był zastępcą dowódcy 39 pułku piechoty w Jarosławiu.

W kwietniu 1924 został przeniesiony do 68 pułku piechoty w Krotoszynie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku. W toku służby zajmował się min. koordynacją procesu kształcenia oficerów rezerwy

Od sierpnia 1926 do lutego 1929 pełnił stanowisko dowódcy 30 pułku piechoty STRZELCÓW KANIOWSKICH w Warszawie.

16 marca 1927 roku został mianowany pułkownikiem ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 roku i 11. lokatą w korpusie oficerów piechoty.

Z dniem 28 lutego 1929 został przeniesiony w stan spoczynku.

W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I. Był wówczas „w dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr I”.

​

Podczas II wojny światowej przedostał się na Bliski Wschód i tam służył w Ośrodku Szkoleniowym SAMODZIELNEJ BRYGADY STRZELCÓW KARPACKICH.

Był to niestety Jego ostatni przydział bojowy ....

​

​

ORDERY I ODZNACZENIA:

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 6974

• Krzyż Niepodległości (9 listopada 1931) nr 970 /nadany imiennie uchwałą Sejmu RP/

• Krzyż Walecznych

• Medal Zwycięstwa (Międzysojuszniczy - Médaille Interalliée) (Francja i Kraje Ententy) 1918

• Militärverdienstkreuz III Klasse, 1915 (Austro-Węgry)

• Karl-Truppenkreuz (Austro-Węgry; 1916)

​

Źródła:

​

• VI Lista strat. Uzupełnienia i sprostowania do I, II, III, IV i V Listy strat, Piotrków 1916;

• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.

• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.

• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.

• Słownik Legionistów Polskich 1914-1918

• Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie w latach 1939-1946, Londyn 1952;

• H.Bagiński, U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908-1914, Warszawa 1935;

• T.Malinowski, M.Szumański, 2 Pułk Piechoty Legionów Polskich, Warszawa 1939;

• W.K.Cygan, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik Biograficzny, t.V, Ś-Ż.

​

​